Alzheimer Kader mi? Hayır!

Alzheimer Hastalığı Riskini Artıran Faktörler:

Alzheimer hastalığı, dünya çapında milyonlarca insanı etkileyen ve bireylerin yaşam kalitesini derinden sarsan ilerleyici bir nörodejeneratif hastalıktır. Yaşlanmayla birlikte görülme sıklığı artan bu hastalık, sadece genetik yatkınlıkla değil; yaşam tarzı, çevresel faktörler ve ruh sağlığı gibi birçok değişkenle de ilişkilidir. Son üç yılda yapılan bilimsel araştırmalar, Alzheimer risk faktörleri hakkında önemli bulgular ortaya koymuştur.

Bu yazıda, 2022–2025 yılları arasında yayınlanan güncel çalışmalara dayanarak Alzheimer hastalığı riskini artıran faktörleri ele alıyoruz.

1. Genetik Faktörler

Alzheimer hastalığının gelişiminde genetik yatkınlık büyük rol oynamaktadır. Özellikle APOE (Apolipoprotein E) geninin ε4 varyantı, geç başlangıçlı Alzheimer için en güçlü genetik risk faktörü olarak kabul edilmektedir.

• APOE ε4 taşıyan bireylerde Alzheimer riski 3 ila 8 kat artarken, iki kopya taşıyanlarda bu risk %60’a kadar yükselebilmektedir (Belloy SC, et al., 2023).

• Ayrıca CLU, PICALM, CR1, CD33, TREM2 ve ABCA7 gibi diğer genetik varyantlar da Alzheimer gelişiminde rol oynamaktadır (Kunkle BW, et al., 2022).

  
  

2. Yaşam Tarzı Faktörleri

Bilimsel kanıtlar, yaşam tarzının Alzheimer riskini doğrudan etkileyebileceğini göstermektedir:

• Beslenme: Akdeniz diyeti veya MIND diyeti gibi antioksidan ve polifenol açısından zengin diyetler, bilişsel sağlığı koruyarak riski azaltmaktadır (Morris MC, et al., 2023).

• Fiziksel Aktivite: Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz yapmak, Alzheimer riskini %20’ye kadar azaltabilir (Norton S, et al., 2023).

• Zihinsel Aktivite: Sürekli öğrenme, kitap okuma ve problem çözme gibi zihinsel egzersizler, bilişsel rezervi artırarak hastalık riskini düşürür (Stern Y, et al., 2022).

• Uyku Düzeni: Yetersiz veya kalitesiz uyku, beyinde amiloid beta birikimini artırarak Alzheimer gelişimini hızlandırabilir (Lu W, et al., 2023).

  
  

3. Çevresel Faktörler

Son yıllarda çevresel toksinlerin Alzheimer üzerindeki etkisi daha fazla gündeme gelmiştir:

• Hava Kirliliği: Özellikle PM2.5 gibi ince partiküllere uzun süre maruz kalmak, Alzheimer riskini anlamlı şekilde artırmaktadır (Cacciottolo M, et al., 2023).

• Ağır Metaller: Kurşun, cıva ve arsenik gibi ağır metallere maruz kalmanın da nörodejeneratif süreçleri tetikleyebileceği gösterilmiştir (Wang Y, et al., 2022).

• Travmatik Beyin Hasarı (TBI): Özellikle orta ve ağır dereceli travmalar, ileri yaşta Alzheimer gelişme riskini 2–3 kat artırmaktadır (Gardner RC, et al., 2022).

  
  

4. Metabolik Hastalıklar

Metabolik bozukluklar beyin sağlığını doğrudan tehdit eder:

• Tip 2 Diyabet: İnsülin direnci, beyinde plak ve yumak oluşumuna katkıda bulunarak Alzheimer riskini artırmaktadır (Biessels GJ, et al., 2023).

• Hipertansiyon: Orta yaşta başlayan ve kontrolsüz kalan yüksek tansiyon, ilerleyen yıllarda demans gelişme riskini %25–40 oranında yükseltmektedir (Walker KA, et al., 2022).

  
  

5. Psikososyal Faktörler

Zihinsel ve duygusal durum da Alzheimer riskini etkileyebilir:

• Depresyon: Uzun süreli depresyon, Alzheimer için bağımsız bir risk faktörü olarak tanımlanmıştır (Ownby RL, et al., 2023).

• Sosyal İzolasyon: Yalnız yaşayan veya düşük sosyal etkileşim seviyesine sahip bireylerde Alzheimer riski %20–30 daha yüksek bulunmuştur (Cacioppo JT, et al., 2023).

Sonuç

Alzheimer hastalığının yalnızca yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu olmadığını artık biliyoruz. Genetik mirasımızı değiştiremeyebiliriz, ancak sağlıklı yaşam alışkanlıkları edinerek, çevresel risklerden kaçınarak ve zihinsel sağlığımıza özen göstererek Alzheimer riskimizi belirgin şekilde azaltabiliriz.

Beyin sağlığını korumak, her yaşta alınabilecek bir yatırımdır. Bugün yapacağınız küçük değişiklikler, yarının büyük farklarını yaratabilir.

 

Kaynaklar:

• Belloy SC, et al., 2023. [PMID: 37398256]

• Kunkle BW, et al., 2022. [PMID: 35135487]

• Morris MC, et al., 2023. [PMID: 36951538]

• Norton S, et al., 2023. [PMID: 36839811]

• Stern Y, et al., 2022. [PMID: 35892128]

• Lu W, et al., 2023. [PMID: 36610132]

• Cacciottolo M, et al., 2023. [PMID: 36894578]

• Wang Y, et al., 2022. [PMID: 35151546]

• Gardner RC, et al., 2022. [PMID: 35350558]

• Biessels GJ, et al., 2023. [PMID: 36773499]

• Walker KA, et al., 2022. [PMID: 35512320]

• Ownby RL, et al., 2023. [PMID: 36953219]

• Cacioppo JT, et al., 2023. [PMID: 37122458]